مقیاس اقتصادی پلتفرم و اکوسیستم ها

چگونه می توانید اکوسیستم را مقیاس اقتصادی مناسب برسانید؟

حسین نوریان، مشاور مدیریت استراتژیک و ریسک سازمانی

برخلاف اغلب مدل‌های کسب‌وکار سنتی، بسیاری از اکوسیستم‌های تجاری و پلتفرم ها نه تنها از قابلیت هایی برای ایجاد صرفه‌جویی در مقیاس در سمت عرضه برخوردار هستند بلکه برای بهره گیری از صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس در سمت تقاضا و حلقه‌های بازخورد مثبت ناشی از آن هم پتانسیل های قوی دارند.

مشخصا اثرات تشدید مقیاس در سمت تقاضا، بسیاری از پلتفرم ها را قادر می‌سازد تا به سرعت رشد کنند و برایشان ویژگی‌های “برنده همه کیک را می‌برد” یا حداقل “برنده بیشتر از همه از کیک سهم می‌گیرد” را برای حداقل مدتی فراهم می کند.

از سوی دیگر، پژوهش های میدانی نشان داده است که اکوسیستم‌ها که صرفه‌جویی در مقیاس در سمت تقاضا یا عرضه محدودی دارند شکست خورده اند چون نتوانسته اند بر چالش اثرشبکه ای پلتفرم ها فایق بیایند و این سوابق توامان شکست و موفقیت، نشانگر ضرورت تحلیل عمیق صرفه به مقیاس و اثرات شبکه ای در طرح ریزی استراتژیک پلتفرم ها است.

ایجاد مقیاس اقتصادی در پلتفرم ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم

صرفه جویی مقیاس در سمت تقاضا، شبکه ها را برای کاربران جذاب تر می کند و در اثر آن، مشتریان بیشتری به اکوسیستم می پیوندند. ممکن است که آن مشتریان به دلیل تأثیرات شبکه به صورت مستقیم ( در همان سمت) یا غیرمستقیم (سمت دیگر) به پلتفرم جذب شده باشند. اثر شبکه ای مستقیم وقتی است که مشتریان با دریافت خدمات متمایز، مشتریان بیشتری را به پلتفرم دعوت می کنند و اثر شبکه ای غیر مستقیم زمانی است که مشتریان به پلتفرم می پیوندند چون احساس می کنند در اثر کثرت تامین کنندگان، خدمات خوبی به آنها ارایه می شود یا تامین کنندگان وقتی می بینند مشتریان زیادی در پلتفرم حضور دارند در آن عضو می شوند.ابزارهای سنتی بازارسازی مانند برند قوی، هم می توانند این اثرات شبکه ای را تقویت کنند. صرفه‌جویی در مقیاس سمت تقاضا برای اکوسیستم‌هایی با مدل‌های تجاری بازار بزرگ (مانند پلت‌فرم‌های رزرو سفر) مهم تر و تاثیر گذارتر از اکوسیستم‌های محلی (مانند سکوهای تحویل غذا) هستند.

جایی که اثرات شبکه به خوشه‌های محلی کوچک محدود می‌شود نیاز به مقیاس بالا در هر دو سمت هم کاهش می یابد.
اما باید به این موضوع هم توجه کافی داشت که یک اکوسیستم ممکن است اثرات منفی شبکه و کاهش کیفیت ناشی از رشد شبکه را هم تجربه کند و فعالیتش تحت اثر این موضوع به شکست بیانجامد. زیرا همانگونه که بازخوردهای مثبت در اثر شبکه انتقال می یابند و منجر به افزایش مقیاس آن می شوند بازخوردهای منفی نیز با اثر شلاقی در اکوسیستم های با مقیاس بزرگ گسترش می یابند.

صرفه جویی به مقیاس در سمت عرضه

صرفه جویی در مقیاس سمت عرضه می تواند به دلیل کاهش شدید هزینه های ثابت و متغیر در اکوسیستم اتفاق بیفتد. به ویژه این اتفاق در بسیاری از اکوسیستم های دیجیتال (پلتفرم ها) می افتد که مدل کسب و کار اغلب آنها بر مبنای دارایی کم طرح ریزی شده است. ماننند Airbnb که توانست بدون داشتن یک هتل به موقعیت غالب در بازار هتل داری دست بیابد. یا هزینه نهایی کم تا صفر برای ارایه خدمات به مشتری اضافه شده مانند مدل کسب و کار آمازون و همینطور افزایش بازده و کارایی در اثر داده های زیاد (تطبیق مؤثرتر مسافران و رانندگان در پلتفرم های حمل و نقل شهری که در اثر عملکرد بهتر الگوریتم ها با داده های بیشتر اتفاق می افتد) نمونه هایی از مدل های کسب و کار اکوسیستمی هستند که بر صرفه جویی به مقیاس در سمت عرضه تاثیر گذارند.
اثرات صرفه به مقیاس در عرضه می‌تواند با ریسک وقوع هزینه های دیگر محدود شود و کارایی کامل خود را از دست بدهد. مانند هزینه‌های ناشی از رقابت بین اکوسیستم‌ها که آنها را ناگزیر به بازاریابی مداوم و سرمایه‌گذاری‌های جدید برای جذب مشارکت کننده بکند ( مانند پلت‌فرم‌های تحویل غذا) یا نوآوری‌های سریع در فناوری احتمال دارد که اکوسیستم را به خرج هزینه‌های بالای تحقیق و توسعه مداوم مجبور کنند و اثرات مثبت مقیاس -که با رشد شبکه به وجود می آید- را خنثی کند.

با نمودار زیر می توانید مقیاس پذیری اکوسیستم ها را تحلیل کنید:

پلتفرم های چرخ پرش

Airbnb نمونه ای از اکوسیستم هایی است که هم صرفه جویی در مقیاس در سمت تقاضا (اثرات شبکه غیرمستقیم) و هم صرفه جویی در مقیاس سمت عرضه را دارد. ما این مدل را چرخ پرش نامیده ایم زیرا این ویژگی موجب می شود که این اکوسیستم ها همه کیک یا حداقل بزرگترین قسمت آن را صاحب شوند.

پلتفرم های مسیر صبوران

برخی از اکوسیستم‌ها دارای صرفه‌جویی در مقیاس سمت عرضه هستند، اما صرفه‌جویی در مقیاس تقاضای محدودی دارند، مانند تولید مواد افزودنی و بسیاری از اکوسیستم‌های راه‌حلی دیگری که اثرات شبکه ای کوچکی داشته اند. آنها مسیر رشد را با صبر و حوصله دنبال کنند، اما در عین حال شانس خوبی برای دستیابی به موقعیتی سودآور و قابل دفاع خواهند داشت.

پلتفرم های تله ارزش

اما مهم‌تر از اینها شناخت مدل‌های اکوسیستمی هستند که دارای صرفه‌جویی در مقیاس بالا در سمت تقاضا هستند، اما اثرات صرفه به مقیاسشان در سمت عرضه محدود است. ما آنها را تله ارزش نامیده ایم. پلتفرم های حمل و نقل شهری می تواند مثال خوبی باشد. این مدل به وضوح دارای اثرات غیرمستقیم شبکه مثبت قابل توجهی در سمت تقاضا است که منجر به رشد انفجاری آن می شود اما فاقد مزایای صرفه به مقیاس قابل توجهی در سمت عرضه است، عمدتاً به دلیل هزینه بالای استخدام و نگهداری رانندگان. چنین کسب و کارهایی باید برای پایدار شدن تلاش کنند.

پلتفرم های در حال مرگ

اما نمونه‌هایی از بازی‌های اکوسیستمی وجود دارد که نه صرفه‌جویی در مقیاس قابل توجهی از سمت عرضه و نه در سمت تقاضا دارند. ما به آنها گرفتار در بن بست می گوییم. به عنوان مثال، پورتال اینترنتی و موتور جستجوی اولیه یاهو را در نظر بگیرید که در ابتدا به شکل یک پایگاه داده سلسله مراتبی معرفی شد که توسط کاربران ویرایش می گردید که در این پلتفرم صفحات وب را با استفاده از ساختار درختی دسته بندی طبقه بندی می کردند. این مدل برای مدتی به خوبی کار می‌کرد، اما با رشد نمایی اینترنت، مشخص شد که مقیاس‌پذیر نیست و یاهو از الگوریتم رتبه‌بندی خودکار و مقیاس پذیر گوگل شکست خورد.

نه تنها درک وضعیت مقیاس پذیری اکوسیستم نوظهور در هنگام طراحی آن لازم است بلکه بررسی دایمی آن در مراحل مختلف چرخه حیات پلتفرم نیز ضروری است. زیرا طرح ریزی مناسب صرفه به مقیاس مهم ترین گام به سوی ماندگاری طولانی مدت  پلتفرم است.

استفاده از مطالب فوق تنها با ذکر منبع مجاز است

جهت دریافت اطلاعات بیشتر یا مشاوره طراحی و توسعه پلتفرم ها با ایمیل hossein.nourian@gmail.com تماس حاصل نمایید

این مطلب را هم ملاحظه کنید:

سطح باز بودن پلتفرم