سازگاری پویا در استراتژی
نقش سازگاری پویا در استراتژی
در دنیای پرتلاطم کسبوکار امروز، جایی که تغییرات فناوری، نوسانات اقتصادی و تحولات ژئوپلیتیکی به سرعت رخ میدهند، استراتژیهای ایستا دیگر پاسخگو نیستند. به عنوان یک مشاور مدیریت استراتژیک با بیش از دو دهه تجربه در ایران، جایی که بازارها با چالشهای منحصربهفردی مانند تحریمهای بینالمللی، نوسانات ارزی و رقابتهای داخلی روبرو هستند، بارها شاهد بودهام که موفقیت سازمانها نه تنها به داشتن یک استراتژی خوب، بلکه به حفظ “سازگاری پویا” (Dynamic Consistency) وابسته است. این مفهوم، که یکی از کلیدیترین درسهای آموختهشده از تجربیات عملی من است، به معنای حفظ انسجام داخلی استراتژی در حالی که آن را با تغییرات خارجی تطبیق میدهیم، میباشد. جالب اینجاست که ریچارد روملت، یکی از برجستهترین متفکران استراتژی در جهان و نویسنده کتاب کلاسیک “استراتژی خوب، استراتژی بد”، نیز به جنبههایی از این مفهوم پرداخته است، هرچند نه دقیقاً با این عنوان. در این مقاله، که برای انتشار در سایت شخصیام نوشته شده، به بررسی عمیق سازگاری پویا میپردازم، با تکیه بر تجربیاتم در مشاوره به شرکتهای بزرگ ایرانی در صنایع نفت، خودروسازی و فناوری، و الهامگرفتن از چارچوبهای تحلیلی روملت.
استراتژی در محیط پویای ایران
به عنوان یک مشاور مدیریت استراتژیک در ایران، با همکاری با بیش از 1۵۰ سازمان بزرگ و متوسط، از جمله شرکتهای دولتی و خصوصی، تجربیاتم نشان میدهد که استراتژی موفق باید فراتر از برنامهریزیهای کوتاهمدت برود. در سالهای اخیر، با مواجهه با بحرانهایی مانند همهگیری کووید-۱۹ و تشدید تحریمها، شاهد بودم که بسیاری از شرکتها به دلیل عدم سازگاری پویا، شکست خوردند. برای مثال، در مشاوره به یک شرکت خودروسازی ایرانی، دیدم که استراتژی اولیه آنها بر پایه واردات قطعات خارجی بود، اما با تغییرات ناگهانی در زنجیره تأمین، این استراتژی ناسازگار شد و منجر به توقف تولید گردید. اینجا بود که مفهوم سازگاری پویا را به عنوان یک درس کلیدی استخراج کردم: استراتژی باید منسجم باشد، اما انعطافپذیر برای تطبیق با تغییرات.
ریچارد روملت، استاد دانشگاه UCLA و یکی از پیشگامان تفکر استراتژیک، در کارهای خود بر چهار معیار کلیدی برای ارزیابی استراتژی تأکید دارد: سازگاری (Consistency)، همخوانی (Consonance)، مزیت (Advantage) و امکانپذیری (Feasibility). آنچه من “سازگاری پویا” مینامم، ترکیبی از “سازگاری” و “همخوانی” در چارچوب روملت است – حفظ انسجام داخلی در حالی که استراتژی به تغییرات خارجی پاسخ میدهد. روملت تأکید میکند که استراتژی خوب باید از ناسازگاریهای داخلی اجتناب کند، اما همچنین باید پاسخی تطبیقی به محیط خارجی باشد. در این مقاله، این مفهوم را گسترش میدهم و با مثالهای واقعی از تجربیاتم در ایران، آن را عملی میکنم.
تعریف سازگاری پویا: فراتر از انسجام ایستا
سازگاری پویا را میتوان به عنوان توانایی یک استراتژی در حفظ انسجام داخلی (یعنی عدم تضاد بین اهداف، سیاستها و منابع) در حالی که به طور مداوم با تغییرات محیطی تطبیق مییابد، تعریف کرد. این مفهوم ریشه در تجربیات عملی من دارد. در اوایل دهه ۲۰۱۰، هنگام مشاوره به یک شرکت نفتی در ایران، با چالش نوسانات قیمت جهانی نفت روبرو شدیم. استراتژی اولیه شرکت بر پایه صادرات خام بود، اما با افت قیمتها، نیاز به تنوعبخشی به محصولات پاییندستی (مانند پتروشیمی) احساس شد. اینجا، سازگاری پویا به معنای حفظ تمرکز بر بهرهبرداری از منابع طبیعی ایران بود، اما با افزودن لایههای جدید تطبیقی مانند سرمایهگذاری در فناوریهای سبز.
روملت در ارزیابی استراتژی، “سازگاری” را به عنوان عدم وجود اهداف و سیاستهای ناسازگار توصیف میکند. او مثال میزند که در شرکتهای فناوری بالا، انتخاب بین محصولات سفارشی گرانقیمت و محصولات استاندارد ارزانقیمت باید به طور واضح مشخص شود تا تعارض بین بخشهای فروش، طراحی و تولید ایجاد نشود. اما روملت فراتر میرود و “همخوانی” را معرفی میکند: استراتژی باید پاسخی تطبیقی به محیط خارجی و تغییرات بحرانی در آن باشد. این دقیقاً جایی است که جنبه “پویا” وارد میشود. در محیطهای پویا مانند ایران، جایی که عوامل خارجی مانند سیاستهای دولتی یا روابط بینالمللی به سرعت تغییر میکنند، استراتژی بدون همخوانی پویا، شکست میخورد.
در تجربیاتم، سازگاری پویا نه تنها یک مفهوم نظری، بلکه یک ابزار عملی است. برای مثال، در مشاوره به یک استارتآپ فناوری در تهران، استراتژی اولیه بر پایه جذب سرمایه خارجی بود. اما با تشدید تحریمها در سال ۲۰۱۸، این استراتژی ناسازگار شد. ما با اعمال سازگاری پویا، تمرکز را به بازار داخلی و شراکتهای محلی تغییر دادیم، در حالی که انسجام اصلی – نوآوری در فناوری دیجیتال – حفظ شد. این تغییر نه تنها شرکت را نجات داد، بلکه منجر به رشد ۳۰ درصدی درآمد در سال بعد گردید.
چالشهای حفظ سازگاری پویا در عمل
یکی از بزرگترین چالشها در سازگاری پویا، تعادل بین انسجام و انعطافپذیری است. روملت هشدار میدهد که استراتژیهای ناسازگار اغلب از عدم رهبری روشن ناشی میشوند. در کتابش، او مثالهای متعددی از استراتژیهای بد میآورد که پر از اهداف متناقض هستند، مانند شرکتی که همزمان میخواهد پیشرو در بازار باشد و هزینهها را کاهش دهد بدون ایجاد مزیت رقابتی. در ایران، این چالش دوچندان است. در مشاوره به یک بانک خصوصی، دیدم که استراتژی آنها همزمان بر گسترش شعب فیزیکی و سرمایهگذاری در بانکداری دیجیتال تمرکز داشت، که منجر به تخصیص نامتوازن منابع شد. با اعمال اصول سازگاری پویا، ما اولویت را به دیجیتال دادیم، اما با حفظ برخی شعب کلیدی برای مشتریان سنتی، انسجام را حفظ کردیم.
چالش دیگر، پیشبینی تغییرات خارجی است. روملت در مورد “همخوانی” میگوید که تهدیدات بحرانی اغلب از محیط خارجی میآیند و تکنیکهای پیشبینی سنتی مانند تحلیل روند، تعاملات پیچیده بین روندها را آشکار نمیکنند. در تجربیاتم، این را در صنعت خودرو ایران دیدم. با ورود خودروهای الکتریکی به بازار جهانی، شرکتهای ایرانی که بر موتورهای احتراق داخلی تمرکز داشتند، عقب ماندند. در یک پروژه مشاوره، ما با ایجاد یک واحد تحقیق و توسعه پویا، استراتژی را تطبیق دادیم تا شامل انتقال تدریجی به فناوریهای سبز شود، در حالی که تولید فعلی حفظ شد. این رویکرد، که از درسهای روملت الهام گرفته بود، به شرکت کمک کرد تا سهم بازار خود را حفظ کند.
علاوه بر این، سازگاری پویا نیازمند فرهنگ سازمانی مناسب است. در بسیاری از سازمانهای ایرانی که من مشاوره دادم، مقاومت در برابر تغییر یک مشکل رایج است. روملت تأکید میکند که ارزیابی استراتژی باید گاهبهگاه باشد، نه مداوم، تا از تحلیل روتین جلوگیری شود و تعهد به استراتژی را نشان دهد. در عمل، من توصیه میکنم که رهبران جلسات ارزیابی فصلی برگزار کنند، اما تغییرات عمده تنها در صورت تغییرات بحرانی محیطی اعمال شود. برای مثال، در یک شرکت تولیدی، ما سیستم پایش پویا ایجاد کردیم که شاخصهای کلیدی مانند نرخ تورم و تغییرات ارزی را رصد میکرد، و تنها وقتی آستانهای عبور میشد، استراتژی را تنظیم میکردیم.
مثالهای واقعی از سازگاری پویا در ایران
برای عملی کردن مفهوم، به چند مثال از تجربیاتم اشاره میکنم. اول، در صنعت نفت: یک شرکت پتروشیمی که من مشاور آن بودم، استراتژی اولیهاش بر پایه صادرات به اروپا بود. اما با Brexit و تغییرات سیاستهای تجاری، این استراتژی ناسازگار شد. با اعمال سازگاری پویا، ما بازارهای آسیایی را هدف قرار دادیم، در حالی که انسجام در کیفیت محصول حفظ شد. نتیجه: افزایش ۲۵ درصدی صادرات در دو سال.
دوم، در بخش فناوری: یک اپلیکیشن فینتک ایرانی که با مقررات جدید بانکی روبرو شد. استراتژی اولیه بر پایه تراکنشهای آزاد بود، اما مقررات جدید محدودیتهایی ایجاد کرد. ما با تطبیق استراتژی به سمت خدمات مبتنی بر بلاکچین (با حفظ امنیت)، انسجام را نگه داشتیم و شرکت را به یکی از پیشروها تبدیل کردیم.
سوم، در خودروسازی: شرکتی که با کمبود قطعات مواجه بود. استراتژی پویا شامل شراکت با تأمینکنندگان داخلی و سرمایهگذاری در تولید محلی بود، که نه تنها هزینهها را کاهش داد، بلکه با اهداف ملی همخوانی داشت.
این مثالها نشان میدهند که سازگاری پویا، که از تجربیات عملی من استخراج شده، با دیدگاههای روملت همخوانی دارد. او میگوید استراتژی خوب باید مزیت رقابتی ایجاد کند، که در محیط پویا، تنها با تطبیق مداوم ممکن است.
سازگاری پویا به عنوان کلید موفقیت پایدار
در پایان، سازگاری پویا نه تنها یک مفهوم نظری، بلکه یک ضرورت عملی برای سازمانها در محیطهای ناپایدار مانند ایران است. به عنوان مشاور برجسته، این مفهوم را یکی از کلیدیترین درسهای تجربیام میدانم، که با الهام از ریچارد روملت، آن را توسعه دادم. روملت ما را به ارزیابی استراتژی با معیارهایی مانند سازگاری و همخوانی دعوت میکند، که پایههای سازگاری پویا هستند. برای مدیران ایرانی، توصیه میکنم: استراتژی خود را مرتب ارزیابی کنید، اما تنها وقتی لازم است تغییر دهید؛ انسجام داخلی را حفظ کنید، اما به تغییرات خارجی پاسخ دهید. با این رویکرد، نه تنها بقا، بلکه رشد پایدار ممکن است.
اگر به عنوان خواننده این مقاله، نیاز به مشاوره شخصی دارید، با من تماس بگیرید. تجربیاتم در خدمت شماست.
مراجع:
- Rumelt, Richard P. “Good Strategy Bad Strategy: The Difference and Why It Matters.” Crown Business, ۲۰۱۱.
- تجربیات شخصی حسین نوریان در حوزه مشاوره مدیریت استراتژیک در ایران.
نویسنده: حسین نوریان، مشاور مدیریت استراتژیک در ایران
استفاده از مطالب فوق تنها با ذکر منبع مجاز است
این مطالب را هم مطالعه فرمایید:
