چگونه مفهوم ترمودینامیکی آنتروپی (تمایل به بی نظمی) می تواند در تحلیل استراتژیک و راهبردگذاری سازمان ها به کار بیاید

حسین نوریان – مشاور مدیریت استراتژیک با رویکرد تحول دیجیتال

آتروپی چیست

آنتروپی یک مفهوم کلیدی در علم ترمودینامیک، فیزیک آماری و نظریه اطلاعات است. آنتروپی به طور کلی بیانگر میزان بی نظمی، عدم قطعیت یا پراکندگی در یک سیستم است. این مفهوم در حوزه هایی مختلف از جمله در تحلیل استراتژیک سازمان ها کاربرد دارد و به گونه ای که در ادامه شرح خواهم داد می تواند بینش های عمیقی را در زمینه تحلیل استراتژیک و استراتژی گذاری ایجاد نماید.
قانون دوم ترمودینامیک نشان می دهد که در یک سیستم بسته، آنتروپی یا تمایل به بی نظمی همواره تمایل به افزایش دارد مگر آنکه انرژی خارجی برای کاهش آن صرف شود.

به نظر می رسد که این مفهوم توانسته است است در بسیاری از حوزه های دیگر از زندگی روزمره شخصی تا تحلیل های پیچیده استراتژیک گسترش بیابد به طوری که برخی اعتقاد دارند که این مفهوم در قلب قوانین طبیعت جای دارد و به ما یاداوری می کند که بی نظمی در ذات جهان است چه در ذوب شدن یخ چه در ارسال داده های اینترنتی و چه در فرهنگ سازمانی.

در یک مثال ساده از زندگی روزمره اگر اتاقی تمیز را به حال خود رها کنید به مرور بهم ریخته می شود که نشان دهنده افزایش آنتروپی است در مدیریت کسب و کار نیز مفهوم آنتروپی به ما کمک می کند تا پیچیدگی ها و محدودیت های سیستم ها را درک کنیم و سازمان را به سمت کاهش آنتروپی رهنمون سازیم – اگر چه به شرحی که در ادامه خواهیم گفت در برخی زمینه ها افزایش آنتروپی هم می تواند در سازمان سودمند باشد.

عوامل موثر بر افزایش آنتروپی در یک سازمان به مثابه یک سیستم

• مقیاس سازمان از نظر تعداد پرسنل یا تعدد مراکز درامدی
• میزان تنوع در جریان های درامدی، محصولات و خدمات
• میزان پیچیدگی فرایندها یا محصول
• میزان تغییرات داخلی یا محیطی
• میزان عدم قطعیت های داخلی یا محیطی
• پیچیدگی های فرهنگ سازمانی یا تعدد فرهنگ های مختلف در شرکت های بین المللی
• میزان برگشت ناپذیری تصمیمات یا فرایندها
• پیچیدگی های ارتباطات سازمانی
• فرسودگی سرمایه انسانی
• رشد کنترل نشده سازمان
• فناوری های قدیمی یا ناسازگار
• مقاومت در برابر تغییر
• بلوغ کم فرایندهای کسب و کار

کاربرد آنتروپی در تحلیل استراتژیک سازمان

انتروپی به عنوان معیار پیچیدگی و عدم قطعیت

در نظریه اطلاعات، انتروپی شانون (Shannon Entropy) میزان عدم قطعیت در یک سیستم را اندازه گیری می کند. در تحلیل استراتژیک، این مفهوم می تواند برای سنجش پیچیدگی محیط کسب وکار یا عدم قطعیت در تصمیم گیری استفاده شود. برای مثال فرض کنید شرکتی حوزه فناوری می خواهد وارد بازار جدیدی شود اگر بازار هدف دارای رقبای متعدد، قوانین متغیر، و تقاضای غیرقابل پیشبینی باشد (انتروپی بالا)، استراتژی ورود باید مبتنی بر انعطاف پذیری و مدیریت ریسک باشد اما اگر بازار باثبات و قابل پیش بینی باشد (انتروپی پایین) استراتژی می تواند متمرکز بر بهره برداری از فرصتهای موجود باشد

انتروپی در تحلیل رقابتی

انتروپی می تواند برای ارزیابی میزان پراکندگی قدرت در بازار نیز استفاده شود. در این حالت، انتروپی بالا نشان دهنده رقابت شدید و توزیع نامتعادل سهم بازار است برای مثال در بازاری که ۴ شرکت ۸۰% سهم بازار را در اختیار دارند (انتروپی پایین ) استراتژی رقابتی ممکن است بر همکاری یا ادغام متمرکز شود اما در بازاری با دهها رقیب کوچک و سهم بازار پراکنده (انتروپی بالا) استراتژی تمایز یا نوآوری برای جذب مشتریان ضروری است.

انتروپی در مدیریت ریسک

انتروپی می تواند عدم قطعیت در سناریوهای احتمالی را کمّی سازی کند. هرچه انتروپی بالاتر باشد، نیاز به استراتژیهای تاب آوری بیشتر است برای مثال شرکت فراهم کننده انرژی در حال برنامه ریزی برای سرمایه گذاری در منابع تجدید پذیر است اگر سیاستهای دولتی، قیمت انرژی، و فناوری ها بسیار غیرقابل پیش بینی باشند (انتروپی بالا)، استراتژی باید شامل تنوع بخشی سرمایه گذاریها و قراردادهای انعطاف پذیر باشد اما اگر قوانین و فناوریها پایدار باشند (انتروپی پایین)، تمرکز بر بهینه سازی هزینه و گسترش بازار منطقی است

انتروپی در تحلیل زنجیره تأمین

انتروپی می تواند پیچیدگی و آسیبپذیری زنجیره تأمین را ارزیابی کند. زنجیره های تأمین با انتروپی بالا (مثلاً وابستگی به تأمین کنندگان متعدد در مناطق پرخطر) نیازمند استراتژیهای کاهش ریسک هستند برای مثال یک شرکت تولیدی با زنجیره تأمین متمرکز در یک منطقه جغرافیایی (انتروپی پایین)، در صورت بروز بحران (مثلاً سیل)، با اختلال شدید مواجه می شود در این حالت استراتژی کاهش انتروپی مناسب متنوع سازی تأمین کنندگان در مناطق مختلف خواهد بود.

انتروپی در نوآوری و تغییر سازمانی

سازمان ها با انتروپی بالا (بینظمی در فرآیندها، عدم ثبات ساختاری) ممکن است نیاز به استراتژیهای تحول دیجیتال یا بازمهندسی فرآیندها داشته باشند. برای مثال سازمانی با فرآیندهای دستی و غیراستاندارد ( انتروپی بالا) برای بهبود کارایی، باید استراتژی اتوماسیون و استانداردسازی را اجرا کند.

انتروپی به عنوان معیار بی نظمی

محیط های با انتروپی بالا (بی نظمی زیاد) مانند بازارهای پرنوسان یا صنایع با فناوریهای در حال تغییر سریع، نیازمند استراتژیهای انعطاف پذیر و تاب آور هستند برای مثال شرکتهای فناوری در بازار گوشیهای هوشمند، به دلیل انتروپی بالا (رقابت شدید، نوآوری های مداوم) باید استراتژی های سریع برای تطبیق با تغییرات داشته باشند (مثل سامسونگ در تنوع بخشیدن به محصولات).

آنتروپی در مدیریت فرآیندهای سازمانی

بی نظمی در فرآیندها: سازمانها به مرور زمان به دلیل گسترش غیرهدفمند فرآیندها، بوروکراسی یا عدم به روزرسانی سیستم ها، دچار افزایش انتروپی (بی نظمی داخلی) می شوند برای مثال یک بانک قدیمی با فرآیندهای دستی و پراکنده، برای کاهش انتروپی باید استراتژی تحول دیجیتال را اجرا کند (اتوماسیون، یکپارچه سازی سیستمها).
بازارهای با انتروپی بالا (رقبای متعدد و سهم بازار پراکنده) نیازمند استراتژیهای متفاوتی نسبت به بازارهای متمرکز هستند برای مثال در بازار خدمات اَبری (Cloud) با انتروپی پایین (تسلط آمازون، مایکروسافت و گوگل) استراتژی ورود برای شرکتهای کوچک مبتنی بر نیچ مارکتینگ است.

بی نظمی به عنوان منبع خلاقیت :

انتروپی بالا (مثلاً تیم های چند رشته ای یا محیطهای آزمایشی باز) می تواند به نوآوری منجر شود، اما نیازمند مدیریت فعال برای تبدیل بی نظمی به خروجی های ساختاریافته دارند برای مثال گوگل با پروژه های آزاد کارمندان مثل Google 20% Time از انتروپی برای ایجاد نوآوری استفاده می کند اما این پروژه ها را با اهداف تجاری همسو می سازد.

استراتژیهای کاهش یا پذیرش انتروپی

کاهش انتروپی : استانداردسازی فرآیندها، سرمایه گذاری در فناوری های یکپارچه، آموزش کارکنان برای کاهش خطاها
پذیرش انتروپی: در محیطهای بسیار پویا (مثل استارتآپ ها) انتروپی ممکن است اجتناب ناپذیر باشد

جمع بندی: چرا انتروپی در تحلیل استراتژیک مهم است؟

هشداردهنده بی نظمی است :
به سازمانها یادآوری می کند که بدون تلاش مستمر، سیستمها به سمت بی نظمی پیش می روند.
الهام بخش استراتژی ها است :

استراتژی های مبتنی بر انعطاف پذیری، نوآوری، و تابآوری را تقویت می کند.

ابزاری کمّی است :

در برخی موارد، انتروپی را میتوان با شاخص هایی مانند تنوع ریسکها یا پراکندگی بازار اندازه گیری کرد. با استفاده از این چارچوب، سازمانها می توانند بی نظمی را نه به عنوان یک تهدید، بلکه به عنوان یک واقعیت طبیعی در نظر بگیرند و استراتژی های خود را بر اساس آن طراحی کنند

استفاده از مطالب فوق تنها با ذکر منبع مجاز است

جهت دریافت اطلاعات بیشتر یا مشاوره مدیریت استراتژیک با رویکرد تحول دیجیتال با ما تماس حاصل فرمایید