دانش منسجم یا دانش آشوبناک
پارادوکس اثربخشی دانش منسجم یا دانش آشوبناک
حسین نوریان، مشاور مدیریت استراتژیک
چرا نظام های مدیریت دانش سازمانی ممکن است بر ضد اهداف اصلی خود عمل کنند
قاعده فلسفی نقد درون ماندگار بیان می کند که هر سیستمی که عملکردش در تضاد با اهداف وجودی اش قرار گیرد محکوم به از میان رفتن است و شاید یکی از دلایل ناتوانی سازمان ها در استقرار موفق نظام های مدیریتی هم همین باشد، اینکه عملکرد این نظام های مدیریتی در تقابل با اهداف اولیه آن قرار می گیرد، مثلا سیستمی که قرار بوده بهره وری را افزایش دهد خود موجب افت آن می شود یا پاداشی که هزینه گردیده تا در کارکنان انگیزه و تعلق شغلی ایجاد کند، موجب نارضایتی می شود! درباره مدیریت دانش نیز اینچنین است، ممکن است نظام های مدیریتی دانش نه تنها موجب ایجاد تاب آوری و استحکام در سازمان ها نشوند و آنها را شکننده کنند، بلکه فراتر از این ریسک جدی است که خود موجب ایجاد وابستگی به مسیر و شکنندگی برای بنگاه های اقتصادی بشوند و نه تنها کیفیت تصمیم های مدیریتی را بهبود ندهند بلکه سازمان را به انتخاب های استراتژیک اشتباه سوق دهند. این واقعیت می تواند دلایل متعدد داشته باشد که یکی از آنها تعارض میان دانش سازمانی منسجم و آشوبناک است که در ادامه به تفاوت های هریک و نقششان در مدیریت دانش سازمانی می پردازیم
دانش آشوبناک چیست؟
دانش آشوبناک (Chaotic Knowledge) به دانشی اشاره داره که ساختارمند، یکپارچه یا قابل پیش‌بینی نیست درست برخلاف دانش رسمی که در بانک های اطلاعاتی، دستورالعمل‌ها یا پروتکل‌ها ذخیره می شود، دانش آشوبناک پراکنده، موقتی و اغلب وابسته به موقعیت‌های خاص است این نوع دانش معمولاً در تعاملات روزمره، تجربه‌های شخصی کارکنان، یا واکنش‌های لحظه‌ای به مشکلات غیرمنتظره شکل می‌گیرد. مثلاً یکی از کارکنان در خط تولید راهی برای رفع سریع مشکل فنی می یابد که در هیچ سند راهنمای سازمانی نوشته نشده یا حتا نخواهد شد چون بسیار موقتی است یا تیم فروش شرکت با روشی غیررسمی بتواند مشتری را راضی نگه دارد به شیوه ای که در باره همان مشتری جواب داده است و نه دیگران.
ویژگی اصلی دانش آشوبناک این است که در یک حالت بی‌نظمی کنترل‌شده بوجود می آید نه کاملاً هرج‌ومرج‌گونه که غیرقابل استفاده باشد و نه آنقدر منظم که در چارچوب‌های خشک متصلب بشود. این نوع دانش دقیقا همان مولفه ارزشمندی است که باعث ایجاد تاب‌آوری در سازمان ها می شود و آنها را در مقابل اثر منفی دگرگونی های محیطی مقاوم می سازد
چرا دانش آشوبناک برای ایجاد تاب‌آوری سازمانی مهم است
سرعت واکنش در برابر ناشناخته‌ها
وقتی سازمان با بحران یا موقعیت غیرمنتظره روبه‌رو می‌شود، دانش رسمی معمولاً از آن عقب می‌ماند، چون زمان می‌برد تا اطلاعات مرتبط با آن جمع‌آوری و تحلیل شود و به دستورالعمل های سازمانی بدل گردد. اما دانش آشوبناک مانند یه جعبه ابزار improvisational عمل می‌کنه که کارکنان می‌توانند به سرعت از آن چیزی بیرون بیرون بیاورند و با آن کار کنند مثلاً در یک شرکت حمل‌ونقل، وقتی یه طوفان مسیرها را می بندد راننده‌ها با تکیه بر تجربه شخصی‌شان مسیرهای جایگزینی پیدا می کنند که ای بسا در نقشه های سیستم GPS نباشد
تنوع و تکامل در راه‌حل‌ها
دانش آشوبناک به خاطر پراکندگی و عدم یکنواختیش، تنوع زیادی به سازمان می‌دهد این تنوع مانند یک بانک ژنتیک عمل می‌کنه که در شرایط سخت، شانس بقای سازمان را بالا می‌برد سازمان‌هایی که فقط به دانش منسجم تکیه می‌کنن، مانند یه گونه زیستی با تنوع ژنتیکی پایین در صورت تغییر محیط ممکن است نابود بشوند اما دانش آشوبناک اجازه می‌دهد راه‌حل‌های مختلف امتحان بشوند و بهترین‌هایشان تکامل بیابند
پل زدن به شکاف‌های دانش رسمی
دانش رسمی همیشه حفره هایی دارد، چون نمی‌تواند همه موقعیت‌ها را پیش‌بینی کند اما دانش آشوبناک این حفره‌ها رو پر می‌کند مثلاً در یه سازمان پزشکی، پروتکل‌های رسمی ممکن است برای یک بیماری نادر جواب ندهند اما تجربه یک پرستار که قبلاً با موردی مشابه آن برخورد کرده است می‌تواند راه‌حل مناسبی را فراهم کند. اینجا دانش آشوبناک مانند یه لایه محافظ عمل می‌کند که جلوی فروپاشی سیستم رو می‌گیرد
پارادوکس دانش آشوبناک و مدیریت بر آن
جالب اینجاست که مدیریت دانش آشوبناک در ذات خود با پارادوکسی مواجه است شما اگر نظام دانشی سازمان را بیش از حد منظم کنید خاصیت پویاییش را از دست می‌دهد و دیگر آشوبناک نخواهد بود اگر هم کاملاً به حال خود رها شود، ممکن است که دانشی در سازمان مستند نشود و آن نظام هیچ‌وقت به کار نیاد پس راه‌حل این است که سازمان «فضای آشوب کنترل‌شده» را ایجاد کند
شیوه های ایجاد آشوب کنترل شده
شبکه‌های غیررسمی : تشویق کارکنان به تبادل تجربه‌ها در گپ‌های روزمره یا جلسات بدون دستور کار مشخص
آزمایش سریع : اجازه دادن به تیم‌ها برای تست راه‌حل‌های غیراستاندارد بدون نیاز به تأییدیه‌های طولانی
حافظه موقت : ثبت موقتی دانش (مثلاً در چت‌های داخلی) بدون اینکه بخواهید آن را دائمی و رسمی کنید
ارتباط با استحکام و تاب‌آوری
دانش آشوبناک به استحکام سازمانی کمک می‌کند چون یک لایه اضافی از ظرفیت را ایجاد می‌کند که در شرایط عادی شاید دیده نشود اما در بحران ها مانند پشتیبانی قوی عمل می‌کند از طرف دیگر، تاب‌آوری را تقویت می‌کند چون سازمان را از وابستگی کامل به سیستم‌های رسمی و شکننده آزاد می‌کند مثلاً در زلزله ژاپن در ۲۰۱۱، شرکت‌های محلی که به دانش آشوبناک کارکنانشان (مثل شناخت مسیرهای فرعی یا منابع محلی) تکیه کرده بودند سریع‌تر از شرکت‌های بزرگ با سیستم‌های متمرکز بازیابی شدند.
استفاده از مطالب فوق تنها با ذکر منبع مجاز است.
جهت دریافت اطلاعات بیشتر یا مشاوره مدیریت استراتژیک با رویکرد تحول دیجیتال با ما تماس حاصل فرمایید
