ریسک و پادشکنندگی سازمان
ناشکنندگی سازمان‌ها
حسین نوریان – مشاور مدیریت استراتژیک ، سرمقاله دنیای اقتصاد اصفهان
چگونه عدم قطعیت های محیطی می تواند موجب رشد شرکت ها بشود
در اسطوره‌های ایرانی ققنونس پرنده‌ای است که در آتش برافروخته خود می‌نشیند و پس از سوختن از خاکسترش بر می‌خیزد و گویی با چنین پیشامدی دوباره جانی بیشتر می‌گیرد و بالنده‌تر می‌شود. این مفهوم مدتی است که ذهن استراتژیست‌ها و مدیران بنگاه‌های کسب‌وکار بزرگ و پر منفعت را به خود اختصاص داده است، آیا می‌توان سازمانی طرح‌ریزی کرد که در اثر تغییرات محیطی، پیشامدهای ناگوار، گذشت زمان و ریسک‌های نامحتمل اما بسیار اثرگذار، نه تنها ضربه نخورد بلکه بالندگی بیشتری را هم تجربه کند؟ و همه عدم قطعیت ها از هر نوع، موجب پیشرفت بیشترش گردد. این مفهوم در ادبیات مدیریت استراتژیک به پادشکنندگی (Antifragility) مشهور شده است و اکنون که دگرگونی های محیطی یکی پس از دیگری به شدت سازمان ها را متاثر می سازند، پادشکنندگی به عنوان یک مزیت رقابتی برای استمرار ارزش آفرینی و رشد شرکت ها بسیار مطرح گردیده است. زیرا دیگر ریسک ها غیرقابل پیش بینی شده اند و تنها چاره‌ای که باقی مانده این است که سازمان‌ها خود را در معرض پیشامدهای مثبت قراردهند و خود را نسبت به عدم قطعیت‌های منفی منعطف نمایند. اما چه تمهیدات مدیریتی می‌تواند برای سازمان‌ها قابلیت پادشکنندگی را ایجاد کند؟
بهره‌گیری از رویکردهای نامتقارن
ذهن تحلیل‌گر انسان معمولا تقارن‌های تصمیم‌گیری و راه حل‌های میانه را می‌پسندد در حالی که در اغلب موارد ایجاد، حفظ و افزایش منفعت در توجه به عدم تقارن‌ها است. به عنوان نمونه اگر شرکتی در چمبره محافظه‌کاری در سرمایه گذاری گرفتار شود و از فرصت‌های سرمایه گذاری پرخطر بر محصولات و خدمات جدید استفاده نکند، شکنندگی زیادی را مدل کسب و کار خود ایجاد کرده است زیرا روند رشد در اثر تمهیدات محافظه کارانه نهایتا خطی و آهسته است و زمانی که سرمایه گذاری خطر پذیر یکی از رقبا به نتیجه برسد، تمام اندوخته‌های به تدریج جمع شده آن بنگاه محافظه‌کار تباه می‌شود. از سوی دیگر اگر مدیری تمام منابع استراتژیک سازمان را به حوزه‌های خطر پذیر با بازگشت سرمایه‌گذاری بالا اختصاص دهد، بازهم شکنندگی ناشی از خطر پذیری زیاد ایجاد می شود و ممکن است تمام منابع یکباره به هدر بروند. راه حل‌های میانه هم معمولا بیش برخورداری از فواید دو سر طیف محافظه کاری-خطرپذیری با مضراتش دست به گریبان هستند پس راه حل هوشمندانه در توجه به عدم تقارن‌ها است، شاید بهترین انتخاب آن باشد که بنگاه‌ها حدود هفتاد درصد از منابعشان را در حوزه‌های بسیار کم ریسک و سی درصد بقیه را در گزینه های بسیار پرریسک به کار بندند. در این حالت اگر مخاطرات منفی اتفاق بیفتد، منابع زیادی را از دست نداده و اگر ریسک‌های با پیامد مثبت حادث شوند، منفعت سرشاری نصیبشان می‌شود. رویکرد عدم تقارن در بسیاری از تصمیم‌گیری‌های استراتژیک همچون توسعه محصول جدید، سرمایه‌گذاری، انتخاب کارکنان با شایستگی‌های متنوع و مانند آن کاربرد دارد.
عدم تقارن در سرمایه انسانی و شایستگی‌های آنها
پیش ازآنکه مفهوم پادشکنندگی در مقولات مدیریت استراتژیک جایگاه خود را بیابد هم مدیران به اهمیت تنوع در انتخاب کارکنان پی برده بودند زیرا وجود تفاوت های سنی، فرهنگی و ادراکی کارکنان اختلاف پتانسیل در سازمان ایجاد می کند که یکی از بهترین محرک‌های نوآوری و بهبود است اما از دیدگاه پادشکنندگی نیز این موضوع بسیار مورد توجه است زیرا وجود تفاوت در شایستگی‌ها و ارتباطات و نگرش‌های کارکنان، موجب ایجاد فرصت‌هایی می‌شود که می‌توانند با روندهای غیر خطی، نمایی و بسیار فزاینده سازمان را محتول نمایند.
توجه به رویکردهایی با اثرگذاری غیر خطی
رفتار اثرگذاری بسیاری از رویکردهای مدیریتی خطی است، مثلا اگر مدیر یک کارخانه بتواند با چانه زنی بیشتر، قیمت خرید مواد اولیه خود را کمتر کند، بسیار محتمل است که با رفتاری خطی تقریبا به همان نسبت سودآوری اش بیشتر شود. این فایده به احتمال زیاد اتفاق می افتد اما اثرگذاریش محدود است اما اگر او بتواند ذی‌نفعان بنگاه را به صورت موثر مدیریت نماید و روابط تجاری مستحکمی را شکل دهد و از پتانسیل قدرت آنها برای منافع سازمان بهره برد، میزان ارزش آفرینی دیگر خطی و محدود نخواهد بود و منفعت حاصله می‌تواند ناباورانه زیاد باشد. البته ایجاد فرصت هایی با رفتار غیرخطی به ریسک ها و عدم قطعیت‌های با احتمال کم یا به عبارت ساده تر، شانس هم بستگی دارد، پس مهم است سازمان ها به غیر از توجه به فرایندها و استراتژی های عملیاتی بر فرایندهای دیگری که سازمانشان را در معرض عدم قطعیت های بسیار اثرگذار مثبت (قوهای سیاه) قرار می‌دهند هم تمرکز نمایند به عنوان نمونه، پژوهش‌های متعدد نشان‌داده‌اند که وجود فرایند و ساختار قدرتمند روابط عمومی در شرکت‌ها، می‌تواند بیش از فرایندهای عملیاتی جاری برای بنگاه ها منفعت ایجاد کنند، فرایندی که متاسفانه در کشور ما چندان به آن بها داده نمی شود.
برد فزاینده ، شکست فزاینده
تحقیقاتی که از دانش جامعه شناسی شروع شده و به مدیریت گسترش یافته است، نشان می دهد که هم موفقیت و ارزش آفرینی و هم باخت در بنگاه‌های اقتصادی اثر تجمیعی دارد یعنی با تکرار، بسیار تشدید می‌شود، احتمال موفقیت بعدی بنگاهی که قبلا موفق بوده بسیار زیادتر از رقبا است و البته شکست خورده‌ها هم به سختی می توانند از چمبره آن خلاصی بیابند. پس رویکرد مهم مدیریتی باید آن باشد که از تزاید شکست در سازمان جلوگیری کند، وجود یک نابسامانی یا اشتباه، موجب تزاید شکست‌های بعدی می‌شود( تئوری پنجره شکسته). پس مدیران باید بتوانند شیوه‌هایی را به کاربنند که کارکنان به جای آن که شکست‌ها و اشتباهات را پنهان کنند آنها را در چرخه یادگیری بیندازند تا ضمن آنکه اثرتجمعی شکست خنثی شود، فرصت‌های بهبود در اثر تحلیل دلایل ریشه‌ای آن اشتباه هم برای بنگاه فراهم گردد یعنی شکست و اشتباه پذیرفته شود اما اجازه همه‌گیری به آن داده نشود. نظام‌های مدیریت دانش سازمانی با فراهم کردن چنین قابلیت‌هایی به افزایش مزیت پادشکنندگی در سازمان‌ها کمک خواهند کرد.
کنترل بیشتر، شکنندگی بیشتر
یکی از راه های متداول برای کنترل ریسک های داخلی و محیطی ایجاد سیستم های نظارتی و کنترلی است تا در صورت بروز عدم قطعیت مثبت و منفی، کنترل‌ها بتوانند به سرعت به آن واکنش نشان دهند. وجود چنین تمهیداتی ممکن است سازمان را مستحکم کند یعنی شکنندگی آن را نسبت به عدم قطعیت‌های کوچک کمتر کند یا آن را به تاخیر بیاندازد اما پژوهش ها نشان می دهد لااقل در حوزه سازمانی، وجود کنترل‌های زیاد خود موجب شکنندگی در برابر عدم قطعیت می‌شود زیرا اشتهای ریسک پذیری سازمان را کاهش می‌دهد و قدرت ابتکار را کمتر می‌کند. وقتی فرهنگ ابتکار و نوآری در سازمان تضعیف شود، شکنندگی دربرابر همان عدم قطعیت‌های کوچک هم بیشتر می‌شود تجربه هم نشان می‌دهد که اشکالات بزرگ در محیط هایی اتفاق افتاده است که اتفاقا نظارت بیشتر بوده است! پس به جای ایجاد نظامات کنترلی بیشتر، بهتر است فرهنگ خودکنترلی کارکنان را گسترش دهیم و میان منافع شخصی‌شان و سازمان پیوندهای قوی‌تر از تضاد منافع ایجاد نماییم.
استفاده از مطالب فوق تنها با ذکر منبع مجاز است
جهت دریافت اطلاعات بیشتر یا مشاوره مدیریت استراتژیک با ایمیل hossein.nourian@gmail.com تماس حاصل نمایید.
این مطلب را هم ملاحظه نمایید:
