شکل دهی کسب و کارها در پسا کرونا
ویژگی بازارها پس از بحران کرونا
حسین نوریان، مشاور مدیریت استراتژیک
سرمقاله دنیای اقتصاد اصفهان
امروزه اغلب پژوهشکده ها و اتاق های فکر آینده پژوهی، مشغول یافتن جواب برای این پرسش هستند که آیا دنیای پسا کرونا با زمان قبل از آن متفاوت خواهد بود و اگر چنین است، این دگرگونی ها تا چه اندازه عمیق و وسیع خواهد بود و در چه حوزه هائی بیشتر اتفاق می افتد؟ به شرحی که در ادامه می آید، به نظر می رسد که جواب سوال اول بلی خواهد بود. زیرا تجربه تاریخی نشان می دهد که بحران هائی از این دست توانسته اند تاثیرات عمیق و طولانی مدتی بر ویژگی های اقتصادی و کسب و کار داشته باشند و تاثیر گذاری بحران اخیر نیز اگر از همه آنها بیشتر نباشد قطعا کمتر نیست زیرا بر خلاف گذشته امروزه مولفه های اقتصادی با ماهیت دومینو ای به سرعت بر یکدیگر اثر می گذارند و ازهم گسیختگی های متناوب و پر قدرتی را در مقیاس های خرد و کلان ایجاد می کنند.
مرگ سیاه طاعون که در قرن چهاردهم میلادی حدود بیست و پنج تا سی میلیون نفر را به کام مرگ کشید، موجب شد ماهیت فئودالیسم در اروپا تغییر کند و نیروی کار -که بعد از آن بحران کمیاب گشته بود- ماهیت روابط اقتصادی و اجتماعی را تغییر دارد و اغراق نکرده ایم اگر بگوئیم که طاعون توانست تاریخ اروپا را به شکلی دیگر رقم زند.
پیامد بزرگ جنگ جهانی دوم نیز ورود گسترده زنان به عنوان نیروهای پشتیبانی کننده از جنگ بود که پس از اتمام آن نیز در قالب استفاده از این نیروی عظیم کاری در صنعت دوباره شکل گرفته ادامه یافت. حملات یازدهم سپتامر و پیامدها و بهره گیری های سیاسی از آن هم شیوه های حمل و نقل و قوانین و مقررات مربوط به امنیت اجتماعی را در کشورها تغییر داد و مردم را ناگزیر کرد که بین حقوق و ازادی های مرتبط با حریم خصوصی و امنیت اجتماعی یکی را برگزینند که رونق تولیدات مرتبط با الزمات امنیتی و نظامی در غرب را به دنبال داشت. طرفه آنکه در بحران های نزدیک و مشابه تر مانند گسترش ویروس سارس در چین، به دلیل ترس مردم از خرید حضوری از فروشگاه ها، سیستم های تجارت الکترونیک رونق گرفت که پس از آن نیز برای همیشه بادوام ماند و مزیت استراتژیک قابل توجهی را برای بازارهای تولیدی چین در عرصه جهانی ایجاد کرد.
با این توضیحات، پیش بینی آنچه که کرونا رقم خواهد زد، می تواند به بنگاه های اقتصادی ما کمک کند تا مدلهای متفاوتی را برای کسب و کار خود فراهم آورند. اولین نشانه های ریشه ای این بحران را می توان در تاب آوری اندک کسب و کارهای فعلی در برابر دگرگونی ها، نابرابری های اجتماعی، میزان آمادگی نظام های بهداشتی و نیز الگوهای ایجاد همبستگی اجتماعی رصد کرد. برخی بر این باور هستند که ویژگی دومینو وار اقتصاد جهانی، تاب آوری نظام اقتصادی کشورها را دربرابر بحران ها کاهش می دهد و از این رو فاصله گیری اقتصادی در آینده مورد توجه قرار خواهد گرفت و تمرکز بر بازارهای داخلی در اغلب کشورها بسیار بیشتر از قبل خواهد بود. در مقیاس فردی نیز الگوهای ایجاد تعادل میان زندگی فردی و کاری تغییر می کند و اولویت ها و فوریت های مرتبط با سبک زندگی مردم دستخوش تغییر می گردد که محرک شکل گیری بسیاری از خدمات و محصولات جدید خواهد بود.
آینده پژوهی بحران کرونا
بسیاری از روندهای جهانی مرتبط با آینده از هم اکنون شکل گرفته است، مثلا در ماه اخیر، میزان تقاضا برای دارو و مواد غذائی خانگی حدود پنجاه درصد افزایش یافته است و میزان خرید دیجیتال نیز رشد حدود هفتاد درصدی را نشان می دهد در حالی که هزینه های مرتبط با سفر پنجاه درصد کم شده است و خریدهای مرتبط با سرگرمی و پوشاک به طور متوسط سی درصد کاهش یافته است. البته تمامی این روندها لزوما با دوام نخواهد بود مثلا کاهش شدید میزان تقاضا برای سفر هوائی بعد از یازدهم سپتامبر پس از حدود پانزده ماه به حالت قبل بازگشت و از این رو ایجاد تمایز و تفاوت بین روندهای ماندگار و بازگشت پذیر نیز یکی از حوزه های مهم آینده پژوهی مرتبط با بحران است که تحلیل سریع و دقیق آن، کلید موفقیت در پایداری کسب و کار پس از بحران است.
هنوز بسیار زود است که بتوانیم پسا کرونا را با دقت کافی تحلیل کنیم.
اما بنگاه ها می توانند به تجربه کشور چین نگاه کنند و ببینند که کدام یک از رفتارها بعد از کاهش همه گیری پابرجا مانده است، پژوهش میدانی انجام شده نشان می دهد گرایش مردم چین به خرید محصولات مرتبط با بهداشت و سلامت، ویتامین ها و محصولات ارگانیک حداقل پنجاه درصد بیش از قبل از شیوع از پاندمی کرونا خواهد بود که آنگونه که نتایج نشان می دهد تا مدت ها پایدار می ماند. در مقابل بیش از یک سوم پرسش شوندگان ابراز داشته اند که مصرف فراورده های تنباکو، هزینه های مرتبط با سفر و تفریحات و رستوران را به میزان قابل توجهی کاهش خواهند داد و این بازارها رکود قابل توجهی را تجربه خواهند کرد. حتا اگر رفتارهای اجتماعی نیز بازگشت پذیر باشد، پس از گذشت مدت آستانه ای از رکود در یک بخش، قابلیت های بنگاه ها در آن حوزه کم می شود و آنها دیگر نمی توانند محرک های کافی برای تقاضاهای آتی ایجاد کنند و از اینرو حتا با فرض بازگشت شرایط اجتماعی به قبل، در این بخش ها رکود کماکان تا مدت ها ادامه می یابد.
استراتژی های دوران پسا کرونا
متاسفانه بسیاری از مدیران در بنگاه های اقتصادی ما هنوز می پندارند که این پاندمی به زودی پایان می یابد و با فاصله زمانی کمی همه قواعد بازار دوباره به پیش از آن بر می گردد در حالی که برای موفقیت در آینده ی بعد از کرونا، مدیران باید بپذیرند که ماهیت و اثرگذاری این پاندمی آنقدر زیاد هست که بر اغلب مولفه های اقتصادی در بازارهای مختلف موثر باشد، پس تمرکز تحلیل گری خود را از وضعیت موجود بر پیش بینی آینده قرار دهند.
اکنون دوباره زمان گوش دادن به نیازهای مشتریان فرارسیده است اما نه با ابزارهای متداول و رایجی که نیازمندی های فعلی آنها را آشکار می سازد بلکه باید بر تحلیل سناریوهای مختلف اجتماعی و اقتصادی که رفتارهای مردم در پساکرونا را شکل می دهد تمرکز کنند مثلا اگر الزامات دورکاری در سازمان ها پابرجا بماند احتمالا بازارهای مرتبط با وسائل اداری و دفتری، تکنولوژی اطلاعات، معماری داخلی سازمان ها و حتا حمل و نقل دستخوش دگرگونی های فراوانی می شود که فرصت های زیادی را برای بنگاه ها به همراه خواهد داشت. برای تحلیل رفتارهای اجتماعی، بررسی سیگنال ها با تواتر ضعیف راهگشا نخواهد بود بلکه باید داده های آماری با فرکانس بالا تحلیل شود مثلا انجام پرسشگری های میدانی و مصاحبه با مردم چندان نمی تواند وضعیت آینده را نمایان سازد و باید داده های حجیمی مانند تراکنش های خرید محصولات و داده کاوی میان آنها مورد توجه قرار گیرد. متاسفانه در کشور ما تاکنون تقاضای زیادی برای این پژوهش ها وجود نداشته و طبیعتا موسسات قدرتمندی در این حوزه ها ایجاد نشده است که این بحران فرصت بسیار خوبی برای چیره شدن بر این نارسائی زیرساختی است.
این بحران با همه ضرر و دشواری هایش ابزار بسیاری خوبی برای شناسائی عارضه های اقتصادی و مدیریتی در بحث خرد و کلان است، میزان “تاب آوری” ، ” ترمیم، انطباق و انعطاف پذیری” سازمان ها اکنون در بوته آزمایش دقیق قرار گرفته است و بهترین زمان برای باز تعریف مجدد مزیت ها و قابلیت های رقابتی سازمان ها است.
بسیار ذکر شده است که مزیت های رقابتی و استراتژی های سنتی در زمانی که ویژگی های کلان اجتماعی و اقتصادی تغییر می کند دیگر کارگشا نخواهند بود پس اکنون بهترین فرصت است که بنگاه ها استراتژی های خود را بازنگری کنند، قواعد رقابت و بخش بندی های بازار را با مطالعه رفتار رقبا دوباره شکل دهند و با بهره گیری از استراتژی هائی که بر محیط تاثیر گذار است و بازارهائی که دوباره جوان شده اند را شکل بخشند.
در وضعیت فعلی، توازن های نهادینه شده قبلی میان قابلیت ها، ظرفیت ها و برون دادهای زنجیره های تولید محصولات مختلف از میان رفته است و طبیعتا برای بهره گیری کامل از فرصت های بحران و شکل دهی بازارهای جدید، وقت آن است که بنگاه ها، دیدگاه های استراتژیک را از مرزهای سازمانی فراتر ببرند و بیاندیشند که چگونه می توانند با ایجاد مشارکت ها و تعامل های ارزش افزا، اکوسیستم پایدار جدیدی را شکل دهند.
استفاده از مطالب فوق تنها با ذکر منبع مجاز است
جهت دریافت اطلاعات بیشتر یا مشاوره مدیریت استراتژیک با ایمیل hossein.nourian@gmail.com تماس حاصل نمائید
این مطلب را هم ملاحظه نمائید
